Een toekomst voor het Markermeer

22 oktober 2012 WATERFORUM DISCUSSIEFORUM

Voor een vitaal natuurgebied is een juiste balans tussen ruimte en water cruciaal. In het recente verleden is er geregeld ruimte geclaimd voor natuurgebieden met beperkte ontwikkelingsmogelijkheden en kwamen grote afgesloten wateren in de milieuproblemen. Bij de inrichting van IJssel, IJmeer, Markermeer en IJsselmeer is dan ook uiterste zorgvuldigheid geboden om tot een succesvol resultaat te komen.

De Marker Wadden, een initiatief van Natuurmonumenten voor de inrichting van een deel van het huidige Markermeer, wordt gesponsord door de Nationale Postcode Loterij en is een van de vele suggesties voor inrichting van de nooit gerealiseerde Markerwaard. Op 27 september gaf ook de Werkmaatschappij Markermeer–IJmeer (WMIJ) diverse inrichtingssuggesties in het rapport 'Een toekomstbestendig Markermeer-IJmeer'. De projectvoorstellen zijn er onder meer op gericht om op de korte termijn en tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten de neergang van de natuurwaarden van het Markermeer om te buigen in natuurherstel.

Aansluiting bij de rivierafvoer
Samenhang en procescontinuïteit bepalen bij veel waterrijke gebieden in hoge mate de milieukwaliteit, de biodiversiteit en de duurzaamheid. Men kan dus niet zomaar wat inrichten. Voor het Markermeer is een toekomstige inrichting van een omdijkt ´wetland´ dan ook af te raden. Beter is aansluiting bij een meanderende rivierafvoer die uitmondt in een IJsselmeer met een open verbinding met de Waddenzee.

Zoetwatergaranties
Zodra er in het kader van het Deltaprogramma een oplossing komt voor de grootschalige verspilling van het zoete water via de Nieuwe Waterweg, stroomt een overschot aan zoet water rijkelijk naar de Zuidwestelijke Delta en het IJsselmeer.
Peilopzet in het IJsselmeer als voorraadvorming wordt dan overbodig, vanwege de gegarandeerde aanvoer van zoet water via de IJssel.
Dit maakt de ontwikkeling van een vitale rivierdelta mogelijk. Een Flevodelta vraagt niet veel meer dan een deel van het oppervlak van het Markermeer aan de zijde van de Houtribdijk. Doorstroming zorgt er voor verversing en aanvoer van nutriënten.

Open verbindingen
Voor ecologische samenhang is het voorwaarde dat het water vanaf het huidige IJmeer tot aan de Waddenzee vrijwel het gehele jaar in open verbinding staat.
Een aansluitend inrichtingsvoorstel rondom de Afsluitdijk, waarbij trekvissen de rivieren opnieuw kunnen bereiken, vindt u in het artikel “Nieuwe natuur versterkt Afsluitdijk”.
Dit voorstel inspireerde diverse betrokken organisaties begin 2012 tot de presentatie van een ‘light versie’ in de vorm van de Vispassage Afsluitdijk.

Effectieve doorstroming
Om zoveel mogelijk wateroppervlak te laten doorstromen, stellen we voor om, door middel van een dam vanaf het Ketelmeer naar de Houtribdijk, het IJsselwater langs de Oostvaardersdijk in zuidwestelijke richting te leiden. Dit traject kan uitgediept tevens de vaargeul Amsterdam-Lemmer worden. Ook trekvissen kunnen via deze route de IJssel bereiken. Het rivierwater mag dan bij Almere naar het noorden stromen om vervolgens door de nieuwe delta af te vloeien naar het IJsselmeer.
Langs het eerstgenoemde traject kan in de nabije toekomst eveneens het rivierwater naar de lage delen van Holland worden geleid voor zoetwaterinname. Zo blijven de stroomrichtingen van het rivierwater en in het IJsselmeer onveranderlijk. Deze continuïteit garandeert milieustabiliteit.

Waar we steeds de nadruk op leggen, is evenwicht tussen ruimte en water. Doorstroming moet enigszins in verhouding staan met de doorsnede van een water om het milieu gezond te houden of te maken.
De weidsheid, waar nog veel waarde aan wordt gehecht, mag wat ons betreft gedeeltelijk plaats maken voor diversiteit.
Een glas-in-lood raam is nog lang niet stuk als er een ruitje breekt, maar één groot raam is bij beschadiging meteen geheel aan vervanging toe.
Een divers gebied kan veel beter tegen een stootje.

De problemen in de randmeren van de Flevopolder met overmatige groei van waterplanten vragen om een oplossing. Een betrekkelijk snel realiseerbare oplossing lijkt de doorstroming van de randmeren met IJsselwater. Dat kan met een sluis aan het einde van het Ketelmeer en open verbindingen tussen de randmeren. Op die manier komt het rivierwater vanzelf in het IJmeer en stroomt vervolgens door het Markermeer naar het IJsselmeer. Zo snijdt het mes van twee kanten en kan er in de toekomst voortgebouwd (Markerwadden, e.a.) worden op dit concept.
Dan komt onderstaande schets uit 2011 er net even iets anders uit te zien.

 

Schets van een kansrijk toekomstbeeld. Doorvoer van rivierwater en zoetwateraanvoer (zwarte pijlen), verbindingswegen (rode pijlen), vaargeulen langs Marken en langs de Oostvaardersdijk. Doorvoer van IJsselwater door randmeren is eveneens mogelijk.
Centraal: mogelijke eilandpolders en vervolgens de Flevodelta met doorlaatbare Houtribdijk.

Rivierwateraaanvoer van IJssel naar IJmeer via de randmeren van de Flevopolder is wellicht nog kansrijker (zie onder):

Houtribdijk als doorlaatdijk
Vanaf het huidige IJmeer kan het rivierwater zich splitsen tussen nog nader te bepalen deelgebieden, waarna meanderende geulen uitmonden in het IJsselmeer via openingen in de Houtribdijk. Het Markermeer verandert zo in een kraamkamer en verbindingsgebied voor vissen van de rivieren, het IJsselmeer en de zee.
Aan beide zijden versterken meegroeiende klimaatbuffers de `doorlaatdijk´ en kunnen natuurlijke processen eeuwenlang voortgaan.

Op weg naar diversiteit
Sinds de aanleg van de Houtribdijk in 1976 is de ecologische toestand van het Markermeer fors achteruitgegaan.
Zoals de Vereniging Vrienden van de Markerwaard voorstaat in haar uitgave `MarkerMeer Meer waard`, pleiten ook wij voor een duurzame en multifunctionele inrichting. De 700 km² eentonige, troebele en ondiepe watervlakte dient plaats te maken voor diversiteit, voor een geleidelijk veranderend en rijk geschakeerd landschap. Open verbindingen maken dat gebruiksfuncties als zoetwatervoorziening, scheepvaart, recreatie, wonen, landbouw, windenergieparken en natuur kunnen meeliften.

Een deltalandschap. Foto: C. Huijgens

De eerste aanzet tot een Flevodelta
De plannen van Natuurmonumenten en de WMIJ zijn slechts een eerste aanzet om op de korte termijn tot een aanzienlijke kwaliteitsverbetering te komen. Doorstroming met rivierwater hangt vervolgens samen met het nog nader uit te werken Deltaprogramma.
Pas als er een definitieve beslissing wordt genomen over onder meer de afsluiting van de Nieuwe Waterweg, komen er blijvende garanties voor optimale integratie binnen het rivierensysteem. Vanaf dat moment kunnen planvorming en inrichting zich verder evolueren in de richting van een Flevodelta.

W. Borm

Adviesgroep Borm & Huijgens – integraal waterbeheer oktober 2012

Herzien april 2013