H2O, 27 mei 2018

“Tien jaar lang hebben de Zeeuwse bestuurders, recreatie- en natuurorganisaties eraan gewerkt om het getijde terug te krijgen in het Grevelingenmeer.”

Zo werden in maart 2018 de stroomgaten in de Brouwersdam aangekondigd als een lang gekoesterde wens, maar wat is er van waar en is dit streven juist?

Eind 2008 werden we als adviesgroep gevraagd om mee te denken over de toekomst van de Zuidwestelijke Delta. Ons voorstel voor doorstroming met rivierwater werd met enthousiasme ontvangen, maar dit werd begin mei 2009 doorkruist door het voornemen van regionale bestuurders om het Volkerak-Zoommeer te verzilten, dat nog altijd bekend staat als het 'Herenakkoord Waterpoort'.
De daarop volgende werkconferentie Zuidwestelijke Delta van 13 mei werd in die richting gedirigeerd en al in juni verscheen het Toekomstbeeld Zuidwestelijke Delta 2015 als opmaat voor het Uitvoeringsprogramma Zuidwestelijke Delta 2010-2015+.

Voortvarend liep men op de muziek vooruit met onder meer de plannen voor Grevelingen en Volkerak-Zoommeer, waaronder nu ook de voorgestelde gaten in de Brouwersdam. Met dit eerste deelprogramma, dat een geheel eigen invulling aan de toekomst gaf, maakte het Deltaprogramma een overhaaste start, die niet of nauwelijks rekening hield met de samenhang met de regio Rijnmond-Drechtsteden en de klimaatverandering. Dit veroorzaakt op weg naar klimaatbestendigheid nog altijd veel tijdverlies.

Toekomstbeeld van het Uitvoeringprogramma ZWD 2010-2015+ , H+N+S Landschapsarchitecten, 2009

Schrikbarend toekomstbeeld
Het toekomstbeeld uit 2009 wekt verbazing bij elke waterloopkundige en klimatoloog. Zee en zout worden binnengehaald, de zoetwatervoorraden verdwijnen, de risicovolle Westerschelde en Nieuwe Waterweg blijven open en de Brouwersdam, de enige klimaatbestendige kustafsluiting van de Deltawerken wordt doorlaatbaar.Wellicht was men zich in alle haast niet bewust van de noodzaak van het afsluiten van de Nieuwe Waterweg en de Westerschelde en van het feit dat de Stormvloedkering, de Haringvlietsluizen en de Maeslantkering bij een meter zeespiegelstijging niet meer voldoen.

Verliezers
Pijnlijk is dat er in 2014 geen beroep meer mogelijk was tegen de definitieve rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer. Vol ongeloof zal men zich later afvragen wat de Nederlanders bezield heeft om dergelijke loze plannen te maken.
Deze planvorming veroorzaakt slechts problemen en jaagt de gemeenschap onnodig op kosten. Ze kent alleen verliezers.

Ongegrond
Het zoete Volkerak-Zoommeer is uitgegroeid tot een van de mooiste natuurgebieden. Toen de Stadsraad Steenbergen in 2016 alsnog een bijeenkomst organiseerde over wel of niet verzilten konden de aanwezige projectdirecteuren Grevelingen en Volkerak-Zoommeer en de vertegenwoordiging van Rijkswaterstaat geen enkel onderbouwd argument aandragen voor de Rijksstructuurvisie.
Recreatie en natuur gaan er noemenswaardig op achteruit en de kans bestaat dat algenbloei en zuurstofloosheid juist toenemen.

Financiering
Nu leek het er even op dat een financieringstekort het onheil zou keren.
Staatssecretaris Atsma had geen geld voor de verzilting en enkele jaren geleden vroeg de deltacommissaris bij een regiobezoek wie dat gaat betalen.
Er lag al 30 miljoen, het Rijk doet er 75 miljoen euro bij en Zuid-Holland, Zeeland en de gemeenten Goeree-Overflakkee en Schouwen-Duiveland voegen er ten nadele van zichzelf respectievelijk 10, 2,5, 1 en 1 miljoen aan toe. Het geld voor de rijksstructuurvisie Grevelingen is bijeen verzameld. De euforie bij de zoutlobby is groot. Zeeland is nog nooit zo zout geweest als nu en het wordt op deze wijze alleen maar zouter.

Waarom?
Het beoogde effect van openingen aan de noordzijde bij de minst diepe geul is heel beperkt. Zeer lokaal wat stroming, maar niet tot grote diepte. Het is verbazingwekkend dat de gaten boven in de dam worden aangebracht in de ijdele hoop om anaerobe natuur in de onderlaag op te ruimen. Waarom gebeurt dit? Voor een onrendabele centrale? Voor een onstabiel milieu? Voor verdere verzilting?

Gezien het getijde van enkele decimeters, zullen de stroomsnelheden in de gaten enorm zijn. Er komt een groter verval dan bij de Stormvloedkering, waar de stromingen en eroderende effecten al extreem zijn.
Aan beide zijden van de dam wordt het zwemwater risicovol, er kunnen stroomgaten ontstaan en wellicht stopt de vorming van de Voordelta of breekt die zichzelf weer af.

Natuurlijk fundament
Dankzij het afsluiten van het zeegat kregen we spontaan de Voordelta.
Er ligt ook nog een door de natuur zelf aangebrachte zandmassa en een breed strand tegen de Brouwersdam. Een aangroeiend fundament. Waarom iets wat goed is vernietigen?
Behoud de enige kustafsluiting van de Deltawerken die duurzaam is en maak van het Deltaprogramma wat het beloofde te worden, een Deltaplan voor de Toekomst.
Er komen nog genoeg problemen op ons af als de zeespiegel stijgt.

Moeten we dit nog wel willen?
Het Grevelingenmeer werd aangelegd als een zoet meer. Mede door de indertijd slechte kwaliteit van het Rijnwater, werd de ingezette verzoeting teruggedraaid en zo ontstond Europa’s grootste en diepste kunstmatige zoutmeer. Alsof er al niet genoeg zout water op aarde is. Het verstoorde milieu, stilstaand en getijloos, gaat in de loop der jaren zienderogen achteruit, waarbij het levenloze zuurstofarme milieu zich uitbreidt. Behoud van een zout meer is problematisch en kan waarschijnlijk alleen met technische middelen die het water laten roteren.
In plaats van de conclusie te trekken dat dit experiment mislukt, gaat men er stug mee door. Een utopie waarbij men niet van ophouden weet. Moeten we dit nog wel willen?

Verzoeting
Bij een zout meer is geen verversing door doorspoeling mogelijk. Nu men het zoute milieu als minder dan ooit ervaart en de rivierwaterkwaliteit beduidend beter is, wordt het tijd voor een geleidelijke milieuwisseling.

De aanwezige kokersluis in de Brouwersdam biedt een goed alternatief. Door de aanwezige stroomgeleidingswanden van elk 115 meter lengte op het diepste uiteinde met een scherm te verbinden, kan via een 3 meter hoge opening vanaf de bodem de zuurstofloze onderlaag geleidelijk bij eb in zee geheveld worden. Doordat gelijktijdig rivierwater wordt ingelaten leidt dit tot verzoeting. Gezien de noodzakelijke kustlijnverkorting vanwege de zeespiegelstijging, wordt de Grevelingen nooit meer een zeegat. Ze kan beter functioneren als onderdeel van een nationale noodberging voor rivierwater, als zoetwatervoorraad en als buffer tegen verzilting.

Zo kan de Grevelingen ingezet worden voor de eco-economie en een klimaatbestendig land.

 

Wil Borm, Adviesgroep Borm & Huijgens 2018