Zout en zoet

vragen om zeesluizen

voor de Nieuwe Waterweg

18 oktober 2011 WATERFORUM DISCUSSIEFORUM

De veiligheid van Rotterdam blijkt met de Maeslantkering onvoldoende gegarandeerd. Een overstroming van de Randstad zou het bankroet van Nederland inluiden. Het is van belang dat er spoedig maatregelen worden genomen voor waterveiligheid. Dat de Nieuwe Waterweg dient te worden voorzien van zeesluizen is duidelijk, maar ook zout en zoet vragen om deze maatregel.

Toename invloed zee
Om de havensteden Amsterdam en Rotterdam van de ondergang te redden, realiseerde men eind 19e eeuw twee grote projecten, de doorsteken dwars door de duinen naar zee: de Nieuwe Waterweg (1872) en het Noordzeekanaal (1876). Bij IJmuiden kwamen zeesluizen, maar de Nieuwe Waterweg bleef open en door verdieping en verbreding nam de landinwaartse invloed van getijden en zout alsmaar toe. Met de aanleg van de Afsluitdijk (1932) is het zoutgehalte van het oppervlaktewater in Noord-Holland sterk afgenomen. Zuid-Holland bleef wat betreft verzilting een probleemgebied. Na de Watersnoodramp (1953) maakte het Deltaplan alsnog voor de havens van Antwerpen en Rotterdam een uitzondering. Zowel de Schelde als de Nieuwe Waterweg bleven in open verbinding met zee. Het invloedsgebied van de zee schuift daardoor nog altijd verder landinwaarts.

Invloed van rechtstreekse en open mondingen
Tijdens elk hoogwater op zee dringt zout water via de Nieuwe Waterweg de Rijnmond binnen. Sinds 1970 zijn de stroomsnelheden drastisch toegenomen en dit veroorzaakt de instabiliteit van de dijken langs het Spui, de Dordtsche Kil, Oude Maas, Lek, Noord en Merwede. Ook achterwaartse verzilting van het Haringvliet kan niet altijd worden voorkomen. Om nog verdere zoutindringing bij Rotterdam tegen te gaan, wordt, door het (vrijwel) gesloten houden van de Haringvlietsluizen, het zoete rivierwater gedwongen om voor het merendeel via de Nieuwe Waterweg verkwistend in zee te stromen.
De Haringvlietsluizen zelf mogen pas spuien bij hoge rivierafvoeren.

In het zeegat Westerschelde wordt zo intensief gebaggerd, dat hierdoor een extreem hoog getijde nabij Antwerpen ontstaat. Zand verdwijnt in zee en Antwerpen wordt steeds verder ondermijnd.

De open waterwegen naar deze havensteden hebben grote invloed op zowel de waterhuishouding als de deltaprocessen en vormen de oorzaak van diverse problemen. Gezien de accentverschuiving van zeehavens naar de kust (Zeebrugge, Europoort), de wateropgaven van het Rijnmond-Drechtstedengebied en de ondermijning van Antwerpen is het in open verbinding houden met zee van de oude havensteden aan een economische heroverweging toe.
De aanleg van zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg is urgent, maar ook de Westerschelde zal op termijn niet aan afsluiting ontkomen.

Scheepvaartbelangen
Alhoewel waterveiligheid doorslaggevend is voor de realisatie van zeesluizen, vormen de voordelen voor Rotterdam, en zeker voor Nederland, een extra stimulans. Zo maken zeesluizen de binnenhavens getijloos, blijven overal de innamepunten van zoet water intact en betekent het een einde aan zoetwatertekorten in de zomer. Dit laatste is gunstig voor onder meer het tegengaan van verzilting. Een getijloze en zoete Schelde-Rijnverbinding blijft behouden. Rotterdam en Antwerpen varen er wel bij. Bij uitbreiding en aanpassing van de Europoort kunnen overslaghavens met gescheiden binnen- en zeevaart de benodigde capaciteit van de te realiseren zeesluizen aanzienlijk verminderen. De aanleg buitengaats van havens, sluizen en dammen, heeft als voordeel dat tijdens de bouwfasen het scheepvaartverkeer ongehinderd kan doorgaan.

Van extreem zoetwaterverlies naar zoetwatergaranties
De invloed van gletsjers op de Rijn is aanzienlijk afgenomen. In verstedelijkt gebied is de afstroming van regenwater vele malen groter dan in landelijk gebied. De toenemende verstedelijking veroorzaakt vermindering van de sponswerking van het stroomgebied en geeft meer extremen in afvoer. De rivierafvoeren worden net zo wisselend als het weer. Met de klimaatverandering worden zowel moessonregens als zeer droge periodes verwacht. Men waarschuwt voor ernstige zoetwatertekorten in de zomer. De schade die de land- en tuinbouw ondervinden van zoetwatertekorten is dan wel minder zichtbaar dan bij wateroverlast, maar blijkt aanzienlijk groter. Het jaar rond is er 1500 m³/s zoet water nodig om de indringing van zout tegen te gaan in de open Nieuwe Waterweg. Rijkswaterstaat verwacht dat in deze eeuw de minimum zomerafvoer van 1700 m³/s afneemt naar 700 m³/s. Dan gaat het daar allang mis.
Voor het zoetspoelen van poldersloten wordt 40% van al het rivierwater gebruikt. Bij zoetwaterschaarste neemt deze vraag juist toe. Ook hier komen we spoedig klem te zitten. Reden te meer om zuinig te zijn op de zoetwatervoorraden in het Haringvliet en het Volkerak-Zoommeer. Van de jaarlijks beschikbare 110 miljard m³ zoet water verdwijnt het meeste in zee en slechts 4,5 % wordt verbruikt door onder meer landbouw, industrie en huishoudens. Dit geeft aan dat zoetwatertekort een schande voor ons land is. Tegengaan van grootschalig zoetwaterverlies is een eerste stap om dit te voorkomen. Vervolgens kan tegen de kust van de monding van de Nieuwe Waterweg tot aan de Zandmotor een zoetwaterbekken aangelegd worden om onder meer het Hoogheemraadschap van Delfland van zoet water te voorzien. In de toekomst wordt zoet water hier wellicht een belangrijk exportproduct.

Behoud zoetwatervoorraden en doorstroming van de Zuidwestelijke Delta
Door de Deltawerken werd de kustlijn verkort en veranderden de wateren achter de dammen in zoute of zoete compartimenten. Isolatie en gebrek aan doorstroming of verversing zijn debet aan de huidige milieuproblemen. Om de deltawateren weer gezond te maken is een door- en afstroomroute van zoet naar zout noodzakelijk. Een permanente verbinding met zee maakt het mogelijk dat voor de Zuidwestelijke Delta, gelegen tussen de grote logistieke regio´s van Nederland en België, een compleet estuarium kan ontstaan. Met voldoende aanvoer van zoet water en door de trajectverlenging schuift de zoutgrens verder op en kunnen de zoetwatervoorraden in de Zuidwestelijke Delta behouden blijven en zelfs uitgebreid. Dit alles is afhankelijkheid van de aanvoer van zoet water, dat beschikbaar komt na de aanleg van zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg.

Op tijd beginnen

“Nederland moet niet wachten op de volgende watersnoodramp, maar nu met daadkracht gezamenlijk, vanuit een cultuurhistorisch besef, optreden tegen de klimaateffecten.” (Citaat Nederlandse Vereniging van Rentmeesters 11/11/09).

Het is raadzaam om ruim voor het bereiken van kritieke tijdstippen de zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg te realiseren. Zo komt men straks bij diverse wateropgaven niet met de rug tegen de muur te staan. In 2014/2015 wordt onder meer de landelijke voorkeursstrategie over de lange termijn hoofdoplossingen voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening in het Deltaprogramma opgenomen. Zodra we beschikken over de overdaad aan aanvoer van zoet water, kunnen projecten in het kader van het Deltaprogramma hun definitieve vorm krijgen. Zout en zoet vragen hier om.


Adviesgroep Borm & Huijgens - september 2011

 

Literatuur:

Planbureau voor de Leefomgeving, "Een delta in beweging. Bouwstenen voor een klimaatbestendige ontwikkeling van Nederland", 20-9-2011.

 

Summary

Problems with salt and fresh water solved with sealocks at the New Waterway

To prevent intrusion of salt water, the Haringvliet locks are normally closed. This forces the most of the fresh water to the mouth of the New Waterway. There it flows wastefully into the sea. The Haringvlietsluizen themselves may only let out at high river runoff. After the Delta Works, the remaining open waters to Rotterdam and Antwerp are the source of water problems. It is clear that the Maeslantkering does not satisfy to the safety requirements. Action is soon required. A flood disaster of Randstad would cause the collapse of the Netherlands.
The centres of the seaports shift to the coast (Europoort and Zeebrugge). The continuing of open waterways to the sea ports of the old cities needs an economic reconsideration. The construction of sea locks for the New Waterway is urgent for flood defence and for fresh water supply. Also the Western Scheldt should be locked at the long time.
The benefits for Rotterdam, and also for the Netherlands, may be decisive for the realization of sea locks. Result, tide-free harbours, intake of freshwater everywhere possible, no freshwater shortages in late summer and the prevention of salinization.
Every year the most the available 110 billion m³ of fresh water disappears in the sea and only 4.5% is consumed by agriculture, industry and households. This indicates that fresh water shortage is a disgrace for the Netherlands. Prevention of huge freshwater loss is the first step to avoid this.
By the Delta Works the shoreline was shortened and waters behind the dams changed in salty or sweet compartments. Isolation and lack on circulation are to blame for current environmental problems. To make the delta waters healthy and to restore the ecological relations of sea and rivers, is needed a long flow route from fresh to salt. The proposal to achieve fish migration through a split of Goeree and Overflakkee has many advantages. It is a long cherished wish of the recreation, which still intense uses the Volkerak locks. Pushes the boundary further addition of salt and freshwater resources can be preserved in the Southwest Delta. The improvement of the environment and the transport of nutrients have benefits for recreation, fishing and shellfish cultures. All this depends on the supply of fresh water that is available after the construction of sea locks for the New Waterway.
It is recommended that before reaching the critical time to realise the locks for the New Waterway. Such an approach could prevent starting too late for various hydraulic works. The Delta Program Freshwater analyses the bottlenecks.
In 2014, the national preferred strategy for the fresh water supply is submitted to the Delta program. At the moment that we have abundance of fresh water, projects within the Delta program can immediately get their final shape. Salt and fresh ask for this proceeding.



Samenvatting

Zout en zoet vragen om zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg

Om verdere zoutindringing tegen te gaan, wordt, door het (vrijwel) gesloten houden van de Haringvlietsluizen, het zoete rivierwater gedwongen om voor het merendeel via de Nieuwe Waterweg verkwistend naar zee te stromen. De Haringvlietsluizen zelf mogen pas spuien bij hoge rivierafvoeren. De bij de Deltawerken open gebleven waterwegen naar Rotterdam en Antwerpen vormen de oorzaak van waterhuishoudelijke problemen. Nu duidelijk is dat de Maeslantkering niet aan de veiligheidseisen voldoet, is het van belang spoedig maatregelen te nemen. Een overstroming van de Randstad zou het bankroet van Nederland inluiden.
Met de accentverschuiving van de zeehavens naar de kust (Europoort, Zeebrugge) is het in open verbinding houden met zee van de oude stadshavens aan een economische heroverweging toe. De aanleg van zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg is urgent voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening, maar ook de Westerschelde zal op termijn niet aan afsluiting ontkomen.
De voordelen voor Rotterdam, en zeker voor Nederland, kunnen doorslaggevend zijn voor de realisatie van zeesluizen. Resultaat; getijloze havens, overal inname van zoetwater mogelijk, einde van zoetwatertekorten in de zomer en het tegengaan van verzilting.
Van de jaarlijks beschikbare 110 miljard m³ zoet water verdwijnt het meeste in zee en slechts 4,5 % wordt verbruikt door onder meer landbouw, industrie en huishoudens. Dit geeft aan dat zoetwatertekort een schande voor Nederland is. Tegengaan van grootschalig zoetwaterverlies is een eerste stap om dit te voorkomen.
Door de Deltawerken werd de kustlijn verkort en veranderden de wateren achter de dammen in zoute of zoete compartimenten. Isolatie en gebrek aan doorstroming zijn debet aan de huidige milieuproblemen. Om zowel de deltawateren weer gezond te maken alsook voor het herstel van de ecologische relaties van zee en rivieren is een lange door- en afstroomroute van zoet naar zout noodzakelijk. Het voorstel om vismigratie te realiseren middels een doorsteek door Goeree heeft vele voordelen. Het is een lang gekoesterde wens van de recreatievaart, die nu nog massaal gebruik maakt van de Volkeraksluizen. Daarnaast schuift de zoutgrens verder op en kunnen de zoetwatervoorraden in de Zuidwestelijke Delta behouden blijven. Het herstel van de milieukwaliteit en de aanvoer van voedingsstoffen hebben voordelen voor recreatie, visserij en schelpdiercultures. Dit alles is afhankelijkheid van de aanvoer van zoet water, dat beschikbaar komt na de aanleg van zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg.
Het is raadzaam ruim vóór het bereiken van kritieke tijdstippen de zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg te realiseren. Zo komt men straks bij diverse wateropgaven niet met de rug tegen de muur staan.
Het Deltaprogramma Zoetwater analyseert de knelpunten. In 2014 wordt de landelijke voorkeursstrategie voor de zoetwatervoorziening in het Deltaprogramma opgenomen. Zodra we beschikken over de overdaad aan zoet water, kunnen projecten in het kader van het Deltaprogramma meteen hun definitieve vorm krijgen. Zout en zoet vragen hier om.

Appendix:

Controlled development of a complete estuary in combination with national flood defence and multifunctional use of infrastructure.

Throughout the ages the influence of mankind has resulted in the Netherlands, a country in which half of the land lies below sea level. This situation calls for complicated water management, flood defence and inventive use of natural processes. As an advisory group of integrated water management, our approach aims to integrate all the different aspects involved in a sustainable solution.
Coastal protection can be realised by natural barriers to save the future. As part of building with nature we also recommend strengthening the Afsluitdijk (the IJsselmeer Dam) in the north of the Netherlands. A continuous growing buffer, with sandbars and marshes, will adapt itself to uncertain climate change and offers a maintaining protection for the Afsluitdijk against damage by storms and drifting ice. In summary, permanent flood defence, the guarantee for fresh water supply, the preservation of infrastructure, the creating of fish passages and an overall increase in biodiversity and natural values, make this proposal a complete and integral solution.