Pluspunten van een S-bocht

 

door de Zuidwestelijke Delta

 

 

De huidige korte termijn oplossingen en regionale plannen kunnen stagnerend werken op de totstandkoming van een klimaatbestendig Nederland. De Zuidwestelijke Delta vervult hierin een cruciale rol. De inrichting ervan is dan ook geen vrijblijvende aangelegenheid, maar wordt een wezenlijk onderdeel van het samenhangend nationaal waterbeheer.
We streven als adviesgroep naar duurzame oplossingen. Vervolgplannen sluiten naadloos aan bij de voorgestelde inrichting en maken deel uit van een landelijke integrale visie.
Oordeelt u zelf, nadat u onderstaande argumentatie voor de inrichting van de Zuidwestelijke Delta met de S-bocht hebt gelezen, welke toekomstrichting volgens u het beste is.

 

Waterveiligheid

Zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg
De veiligheid van Rotterdam en het Rijnmondgebied is onvoldoende gewaarborgd door de Maeslantkering. Een overstroming van de Randstad zou het bankroet van Nederland inluiden. Het is in het belang van de waterveiligheid om allereerst de Nieuwe Waterweg van sluizen te voorzien.

Gebruik van de maximaal beschikbare bergingscapaciteit
De projecten van Ruimte voor de Rivier maken een vlottere doorvoer van grote hoeveelheden rivierwater mogelijk en verleggen hiermee het probleem voor wateropvang en -afvoer naar de Zuidwestelijke Delta. De huidige bergingscapaciteit van Hollandsch Diep en Haringvliet is ontoereikend. Bij inzet van alle deltawateren als berging (S-bocht) is de stijging beduidend minder. Dat houdt in dat in combinatie met de hoogte van de (voormalige) zeewerende dijken de waterveiligheid aanzienlijk verbeterd. Aangezien men extreme rivierafvoeren tijdig kan zien aankomen, is voorspuien doorgaans mogelijk. Dit laatste vergroot de opvangcapaciteit van de totale noodberging. Spui, Dordtse Kil en Beneden Merwede zouden bij circa NAP + 3 m met keringen afgesloten moeten worden. De noodzaak van dergelijke keringen en het vaststellen van de juiste peilstijgingen bij een S-bocht dienen nog nader berekend te worden.

Komberging Volkerak-Zoommeer
Het Volkerak-Zoommeer kan als komberging gebruikt worden, door deze bij kritieke waterstanden vol te laten stromen om de regio van overstroming te vrijwaren. Bij een S-bocht mag de volledig beschikbare noodberging zich eerst maximaal vullen, voordat het Volkerak-Zoommeer als komberging wordt ingezet.

 

Zoetwatervoorziening

Einde aan het grootschalig zoetwaterverlies
Van de jaarlijks beschikbare 110 miljard kubieke meter zoet water verdwijnt het meeste in zee via de Nieuwe Waterweg en slechts enkele procenten worden verbruikt door onder meer landbouw, industrie en huishoudens. Zoetwatertekort is een schande voor ons land. Afsluiting van de Nieuwe Waterweg met schut- en spuisluizen is de enige oplossing om grootschalig zoetwaterverlies te voorkomen.

Behoud van de zoetwatervoorraden
De toekomstige behoefte aan zoet water is niet bekend. Daarom is het onverstandig om alleen de huidige vraag naar zoet water veilig te stellen. Ruimere garanties zijn te prefereren. Diverse voornemens bedreigen het voortbestaan van de zoetwatervoorraden Haringvliet en Volkerak-Zoommeer. Door de S-bocht wordt het behoud van deze zoetwatervoorraden gegarandeerd.

Inrichtingsvoorstel met S-Bocht: zee- en spuisluizen Nieuwe Waterweg, nieuwe zoetwaterbekkens, doorsteken Goeree en Grevelingendam en compenserende inpoldering. (Borm& Huijgens - 2011)

Zoetwatervoorziening Schouwen-Duiveland
Schouwen-Duiveland ligt omsloten door zoute wateren en heeft te kampen met verzilting. Met de aanleg van een scheidingsdam in de Grevelingen is een pijpleiding voor zoetwateraanvoer vanuit het Haringvliet te realiseren. Tegen Schouwen-Duiveland kan een spaarbekken aangelegd worden.

Nieuw zoetwaterbekken aan de Hollandse kust
Na het sluiten van de Nieuwe Waterweg ligt de realisatie van een zoetwaterbekken tegen de kust voor de hand om onder meer het Hoogheemraadschap van Delfland blijvend van zoet water te voorzien. Het water is hier ook een kansrijk exportproduct.

Tegengaan van verzilting
Met de relatieve zeespiegelstijging neemt de rivieropwaartse invloed van de zee toe. Industrie, drinkwatervoorziening, natuur en landbouw zitten niet op verzilting te wachten. Plannen die de zee nog verder `binnenhalen´ zijn dan ook af te raden. Een goede oplossingsrichting vormen de doorsteken door Goeree en de Grevelingendam. Hierbij ontstaat een open verbinding met zee, met de mogelijkheid van tijdelijke sluiting en berging als de waterveiligheid er om vraagt. De zee komt door de S-bocht relatief verder weg te liggen, de zoutgrens schuift op en de zoetwatervoorraden blijven behouden.

 

Compensatie landbouwgronden

Er zijn in het verleden al vaak landbouwgebieden voor het algemeen belang verdwenen. Bij de aanleg van de doorsteek door Goeree gaan eveneens waardevolle landbouwgronden verloren. Dit verlies dient ruimschoots gecompenseerd te worden en bij voorkeur in de directe omgeving.
Met de aanleg van de scheidingsdam in de Grevelingen voor de S-bocht, valt er grenzend aan Goeree voldoende land in te polderen.

 

Scheepvaart en economie

Behoud voorzieningen Rijn-Schelde Corridor
De Volkeraksluizen blijven bij de S-bocht intact en de Rijn-Schelde Corridor blijft getijloos, beheersbaar en zoet. Antwerpen en Rotterdam varen er wel bij.

Een open Europoort en een Nieuwe waterweg met zeesluizen en spuisluizen

Overslaghavens
De accentverschuiving naar zee voor overslaghavens (Europoort en Zeebrugge) blijft toenemen. Het is mogelijk om aansluitend aan de Europoort overslaghavens te maken, waarbij zeeschepen buitengaats aanleggen en binnenvaartschepen meteen binnengaats worden geladen. Een dergelijke inrichting beperkt het aantal schuthandelingen. Hierdoor hoeft de capaciteit van de komende zeesluizen niet extreem hoog te zijn.


Visserij en recreatie

Benutten voedselaanvoer voor visstand en schelpdiercultures
Decennia lang bezinkt het voedselrijke rivierslib geheel in Hollandsch Diep en Haringvliet. Doorstroming met de S-bocht vermindert de mate van verdere eutrofiëring van bodems en een deel van de door de rivier meegevoerde stoffen zorgt voor voedselaanbod voor de ecosystemen en schelpdiercultures. De huidige voedselarmoede in de Oosterschelde zal verdwijnen. Ook de visgronden van de Noordzee worden weer continue gevoed door de rivieren.

Toerisme, recreatie en natuurbeleving
De doorsteek door Goeree biedt mogelijkheden voor recreatie en toerisme om in de delta rond te kunnen varen zonder de Noordzee op te hoeven. De door toervaart intens gebruikte Volkeraksluizen kunnen worden ontlast. Een bezoek aan de Zuidwestelijke Delta wordt veel aantrekkelijker vanwege de open verbinding met zee, de toename van de dynamiek, de geleidelijke overgangen van zoete naar zoute milieus en de ontwikkelingsprocessen van het estuarium. Verbetering van de waterkwaliteit stimuleert de waterrecreatie en de sportvisserij. Het ontstaan van slikken, stranden en platen bevordert de waterrecreatie in en rond de voormalige zeegaten. Dat natuurbeleving in en langs het estuarium een hoge vlucht zal nemen is een duidelijke zaak.

 

Regulering van de waterstromen

Extra regelfunctie Haringvlietsluizen
De Oosterschelde blijft zout. Indien de zoutgrens teveel zeewaarts verschuift, kunnen niet alleen het Volkerak-Zoommeer, maar ook de Nieuwe Waterweg doorgespoeld worden. Zoetwatervoorraden mogen aangevuld worden en verdere regulatie is meteen mogelijk door het teveel aan zoet water te spuien met de Haringvlietsluizen. Ook bij plotselinge verontreiniging van de rivier, valt te overwegen, afhankelijk van de aard en omvang van de verontreiniging, om zoveel mogelijk water direct in zee te lozen om de delta te ontzien.

Deels zelfregulerende doorstroming
Grillig gedrag van water kan genivelleerd worden door de Haringvlietsluizen. Ook inrichting en waterverdeling kunnen sturend bijdragen. De hoeveelheid water die door de doorsteek Goeree stroomt, varieert onder invloed van wisselende rivierafvoeren en waterbeheer. Om zowel te voorkomen dat er bij lage afvoeren zout in het Haringvliet komt en om het mogelijk te maken dat bij piekafvoeren voldoende water naar de overige deltaberging stroomt, dient de doorsteek hiervoor ingericht te zijn. Dit is mogelijk met ver uiteen liggende primaire dijken, aangevuld met parallel liggende zomerdijken en kades. Kribben in de stroom kunnen bovendien in lengte en hoogte variëren. Bij lage afvoeren gaat het water in een smalle geul tussen de lage en langste kribben door en bij piekafvoeren stroomt het water over drempels in de gehele breedte tot de primaire dijken.

Doorsteek Goeree afsluitbaar voor zoutindringing
Het opdringen van de zouttong is afhankelijk van zeestanden en rivierdebieten. Om zoutindringing in het Haringvliet te voorkomen dient wellicht de doorsteek van Goeree tijdelijk afsluitbaar te zijn.

 

Ecologie

Doorstroming lost huidige milieuproblemen op
De Deltawerken veranderden de Zuidwestelijke Delta in een verzameling van door dammen van elkaar gescheiden bekkens. Het gebrek aan ruimtelijke samenhang tussen de bekkens leidde tot ecologische en economische problemen. Met de S-bocht is er weer sprake van open verbindingen en kan doorstroming de zieltogende deltawateren weer gezond maken.

Volledig estuarium met herstel vismigratie
Het herstel en ontwikkeling van een estuarium is het meest kansrijk is de Zuidwestelijke Delta. Om alle gedane investeringen voor vismigratie, zoals de passeerbaarheid van kunstwerken in de grote rivieren, rendabel te laten zijn, dient Nederland aan haar internationale verplichtingen te voldoen. Dat is niet het geval bij het Kierbesluit. Bij de S-bocht kunnen zout en zoet zich onder invloed van getijden mengen en dat geeft samen met de verlengde route wel een duurzame oplossing voor visintrek.

Van natuurontwikkeling naar natuurlijke ontwikkeling
Na het scheppen van de juiste randvoorwaarden zullen de bestaande milieus zich wijzigen. Het verdere proces kunnen we aan de natuur overlaten. Met zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg verdwijnen de laatste zoetwatergetijdengebieden langs de Oude Maas en Biesbosch. Met de S-bocht ontstaat in de Grevelingen een nieuw zoetwatergetijdengebied. Op andere locaties kan zal eveneens sprake zijn van nieuwe aanwas van platen, schorren en slikken.

Voorkomen van milieuschokken
Bij een open verbinding met S-bocht is er geen sprake van plotselinge berging van zoet op zout. Met elke andere bergingsvolgorde zou iedere berging tot een ecologische ramp leiden.


Kosten en baten

Behoud huidige infrastructuur met bredere inzet
Kwaliteitsverbetering en doorstroming met zoet water is een betere oplossing voor het blauwalgenprobleem van het Volkerak-Zoommeer, dan symptoombestrijding met zout water. Alle problemen en bijkomende kosten die door het laatste ontstaan kunnen dan voorkomen worden. Behoud van de huidige infrastructuur en aansluiting bij bestaande voorzieningen zijn belangrijke pluspunten. De inlaatpunten voor zoet water, de sluizen van West-Brabant, de Volkeraksluizen en tal van andere infrastructurele voorzieningen kunnen bij de inrichting met S-bocht behouden blijven.
De bestaande Stormvloedkering en Haringvlietsluizen worden bovendien breder ingezet.

Gebruik hoogte zeewerende dijken
De van oorsprong zeewerende dijken langs de voormalige zeegaten worden bij de S-bocht voor berging, peilverhoging en spuien, optimaal benut. Dat neemt niet weg dat de noodzakelijke versterkingen en verhogingen van dijken, waaronder de realisatie van Deltadijken, dienen plaats te vinden.

 

Herstel stabiliteit dijken van Rijnmondgebied naar Haringvliet
Sinds 1970 is er een groot verschil in waterstanden tussen het stilstaande Haringvliet en het Rijnmondgebied dat onder invloed van getijden bleef. De dagelijks sterk wisselende stromingen ondermijnen de basis van de flankerende dijken van de verbindende waterwegen. Hieraan komt een einde zodra de Nieuwe Waterweg is afgesloten.

Vergelijkend onderzoek
Dat de herinrichting van de Zuidwestelijke Delta enige miljarden gaat kosten mag duidelijk zijn. Op het moment dat andere inrichtingsmogelijkheden in beeld komen, is vergelijkend onderzoek naar kosten en baten mogelijk. Het is niet aan ons als adviesgroep, maar aan de overheid om deze zaken op alle vlakken door te laten rekenen. Dan pas kan er in 2014/2015 door het kabinet een verantwoorde beslissing worden genomen over oplossingsrichtingen voor de langere termijn.

Adviesgroep Borm & Huijgens - integraal waterbeheer september 2011

 

Aanvulling/correctie 2020:

Een probleem dat zich voordoet bij een S-bocht is het te grote oppervlak van de voormalige zeegaten. Dit geeft een sterke aanzuigende werking voor getijde (vergelijkbaar met een spoelmeer). Aangezien de huidige stormvloedkering nu al op maximumcapaciteit fungeert en te diepe getijdengeulen zowel de fundamenten van de kering kunnen ondermijnen als de vorming van de Voordelta doen afnemen, is een uitvoering zoals hierboven omschreven niet ideaal. Met een dijk van Noord-Beveland naar Tholen is het overgrote deel van de Oosterschelde te benutten als zoetwatervoorraad en wordt met de oppervlakteverkleining een estuarium haalbaar. Maar is dit ook duurzaam?

Het voorstel van Siebe Kramer om naast de Zeelandbrug een dam te leggen is op zich ook een verbetering. Dat betekent 2/3 van de O'schelde wordt zoetwaterbassin en het westelijk deel krijgt meer zeegatdynamiek. Daarnaast valt te overwegen de gehele Oosterschelde te verzoeten en de stormvloedkering al spuisluis te gebruiken. In beide gevallen (gehele of gedeeltelijke verzoeting Oosterschelde) dient gezocht te worden naar een andere realisatie van estuariene dynamiek in plaats van een S-bocht.

Gezien de aanwassende kust in het zuidwesten als gevolg van de aanleg van de Deltawerken en de Maasvlakte ontstaan er mogelijkheden om migratierivieren en estuaria aan te leggen en te laten ontstaan in de Voordelta. Deze mogelijkheid hebben we ingebracht bij het Kennisprogramma Zeespiegelstijging van het Deltaprogramma. Aangezien het vrijwel zeker is dat op de lange termijn de Zeeuwse wateren worden verzoet, vanwege waterveiligheid en zoetwatervoorziening, ligt een westwaartse verschuiving van estuariene milieus voor de hand.

 

Summary:

The benefits of the S-curve


The future interior of the Southwest Delta plays a crucial role in the creation of a climate proof Netherlands and therefore this is not free of obligations.

With the accelerated rural transit of river water, the current water storage in the delta is inadequate. The flood defence is significantly improved by use of all delta waters as storage, use and improvement of the (former) sea dikes, if possible beforehand lowering the level and a simultaneous flow out from Haringvliet and Oosterschelde.

In case of an S-curve stream, the combined emergency storage is completely filled before the lake Volkerak-Zoommeer can be used as a last emergency reservoir. For the national water safety and the national fresh water supply is the construction of sea locks for the New Waterway of primary importance.

Shortage of fresh water would be a disgrace to the Netherlands. Only a small part of the available fresh water is consumed. Sluices for the New Waterway are the only solution to prevent the current large-scale loss of freshwater into the sea. Retention and extension of freshwater resources are possible with S-curve, because the sea lies relatively farther away, which shifts the salt border. A new reservoir near Schouwen-Duiveland and another on the coast above the Europoort are additional to the freshwater supply.

To compensate the lost of agricultural land, new reclaimed land is possible nearby Goeree.The present shipping facilities, the Volkerak locks and the Rhine-Scheldt Corridor, remain unchanged. The required capacity of the locks can be significantly reduced by focussing on the realisation of sea transhipment harbours with separation of marine and inland transport, which includes a separation of salt and fresh water.

Nutrients transported by the river provide food supply for ecosystems and shellfish farming. Thanks to the open connections the quality of water rises and the Southwest Delta becomes more attractive for tourism, fishing and nature experience.

Regulation of water flows is possible by the national freshwater distribution, the infrastructure and the use of sluices as control valves.

The Delta Works are the cause of the current ecological problems. After recovery of the connections, the current environment will change into a complete estuary. The S-curve hereby offers a sustainable solution for fish migration. In case of emergency storage there is no negative environmental impact caused by a sudden change from salty to fresh water.

Preservation of existing infrastructure and increasing use of the Haringvliet locks and the storm surge barrier, together with the restoration of the stability of the dikes, are important advantages. The government should calculate the costs and benefits of all relevant opportunities. In 2014/1015 a responsible choice can be made for the long term.

Samenvatting:

De pluspunten van de S-bocht

De inrichting van de Zuidwestelijke Delta vervult een cruciale rol bij de totstandkoming van een klimaatbestendig Nederland en is dan ook geen vrijblijvende aangelegenheid.

Met de versnelde landelijke doorvoer van rivierwater is de huidige wateropvang in de delta ontoereikend. De waterveiligheid is aanzienlijk te verbeteren door inzet van alle deltawateren als berging, het gebruik en verbetering van de (voormalige) zeewerende dijken, voorspuien en, indien bij peilstijging mogelijk, het gezamenlijk spuien vanuit Oosterschelde en Haringvliet.

Bij een afvoerroute in de vorm van een S-bocht kan de gecombineerde noodberging zich geheel vullen, alvorens het Volkerak-Zoommeer wordt ingezet als laatste komberging.
Voor de nationale waterveiligheid en de landelijke zoetwatervoorziening is de aanleg van zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg allereerst van belang.

Zoetwatertekort zou een schande voor Nederland zijn. Slechts enkele procenten van het beschikbare zoet water wordt immers verbruikt. Sluizen voor de Nieuwe Waterweg zijn de enige oplossing om het huidige grootschalig zoetwaterverlies in zee te voorkomen.
Behoud en aanvulling van zoetwatervoorraden zijn mogelijk bij de inrichting met S-bocht, omdat hiermee de zee relatief verder weg komt te liggen, waarmee de zoutgrens opschuift.
Een extra spaarbekken tegen Schouwen-Duiveland en een bekken aan de kust boven de Europoort zijn aanvullend voor de zoetwatervoorziening.

Grenzend aan Goeree kunnen ter compensatie landbouwgronden ingepolderd worden.
De huidige scheepvaartvoorzieningen, Volkeraksluizen en Rijn-Schelde Corridor, blijven onveranderd. Door de inrichting van overslaghavens aan zee toe te spitsen op scheiding van zeeschepen en binnenvaart, kan de benodigde sluiscapaciteit in belangrijke mate worden teruggedrongen.

Door de rivier meegevoerde stoffen zorgen voor voedselaanbod voor de ecosystemen en schelpdiercultures. De Zuidwestelijke Delta wordt door de open verbindingen en de waterkwaliteitsverbetering aantrekkelijker voor toerisme, visserij en natuurbeleving.

Regulering van de waterstromen is mogelijk door de landelijke zoetwaterverdeling, de inrichting en het gebruik van sluizen als regelkranen.

De Deltawerken vormen de oorzaak van de huidige ecologische problemen. Na herstel van de verbindingen zullen de huidige milieus zich wijzigen tot een volledig estuarium. De S-bocht biedt hierbij een duurzame oplossing voor vismigratie. Bij noodberging is er geen sprake van milieuschokken als gevolg van een plotselinge berging van zoet op zout.

Behoud van de bestaande infrastructuur en een bredere inzet van onder meer de Haringvlietsluizen en de Stormvloedkering vormen samen met het herstel van de stabiliteit van de dijken belangrijke pluspunten. De overheid dient relevante inrichtingsmogelijkheden op alle vlakken door te rekenen op kosten en baten. Dan kan er in 2014/1015 een verantwoorde keuze gemaakt worden voor de langere termijn.