Haalbare en duurzame vismigratie
26 maart 2018, H2O
Nederland probeert al tientallen jaren aan haar
internationale verplichtingen te voldoen wat betreft vismigratie. De open
Nieuwe Waterweg en de Haringvlietsluizen blijken hiervoor ongeschikt. Met
de aanleg van een migratierivier bij de Afsluitdijk lijkt er beweging te
komen in het streven naar het openen van de poorten voor de trekvis.
Vismigratie is zo belangrijk dat bij elk waterplan hiervoor duurzame oplossingen
volwaardig dienen te worden meegenomen en gefaciliteerd.
Artist
impression vismigratierivier (bron: DeNieuweAfsluitdijk, copyright Feddes/Olthof).
Halverwege de vorige eeuw waren de meeste trekvissen zo
goed als verdwenen door watervervuiling en kunstwerken in de rivier.
Daarna verbeterde de waterkwaliteit en daarmee de diversiteit van de visstand.
Hoe mooi zou het niet zijn wanneer door vismigratie de biodiversiteit verder
zou toenemen? De grootst denkbare bijdrage aan de West-Europese natuur is
het herstel van de ecologische relaties tussen de zee en de stroomgebieden
van de grote rivieren.
Het integraal overleg Haringvliet- Hollands Diep – Biesbosch
kwam eind vorige eeuw met een rapport, dat een toekomst met gedempt getij
voorspiegelde.
De kaft was versierd met een keur aan trekvissen.
Toon vissers en natuurliefhebbers een droombeeld met zalmen, enorme steuren,
een overvloed aan spiering en zeebaarzen en ze stemmen likkebaardend in.
De Biesbosch werd met dit mooie vooruitzicht een Nationaal Park op basis
van zoetwatergetijden en natuurorganisaties gingen alvast ontpolderen.
Maar het getij kwam niet. Voormalige polders, zoals Tiengemeten en tal van
Deltanatuurgebieden, liggen er al jaren kwetsbaar bij voor alle verstoringen
die de rivieren en het spuiregime veroorzaken.
Nederland behoort de poort te openen voor de trekvis. Uit
onze spreekwoordelijke zuinigheid ontsproot hiervoor het idee van het op
een kier zetten van de sluizen van het Haringvliet om vismigratie mogelijk
te maken op tijdstippen en onder voorwaarden waarbij dit is toegestaan.
De Kier werd vele malen gepland en evenveel keren weer afgeblazen.
Dreiging van Europese sancties leidde tot plannen, twijfels over de haalbaarheid
tot uitstel.
In het najaar 2018 treedt de Kier in werking. Als gevolg van rooskleurige promotie kregen de betrokken natuurorganisaties in 2015 een forse financiële impuls van het Droomfonds van de Postcodeloterij en in 2017 werd de regio Biesbosch-Haringvliet uitgeroepen tot mooiste natuurgebied van Nederland. Zo werd de euforie compleet en kregen velen onterecht de indruk dat het kierbesluit sportvisserij en natuur ten goede komt.
Een onmogelijke keuze
De bestaande randvoorwaarden van het Kierbesluit vereisen
dat bij rivierafvoeren minder dan 1100 m³/sec de sluizen dicht gaan en voor
die tijd dient het zoetspoelen plaats te vinden. Voor de zoetwatervoorziening
tijdens de gesloten fase wordt van tevoren met eb brak en zout water in
zee gespuid en blijven bij vloed de sluizen gesloten om zo een zoet bassin
over te houden.
Er is becijferd dat de minimumafvoeren van de rivieren deze
eeuw afnemen van 1700 naar 700 m³/sec. Veel van dat water is nodig om de
zoutindring via de Nieuwe Waterweg tegen te houden. Het gevolg is minder
water voor het Haringvliet en vaker sluiten van de sluizen. Frequentie en
duur van sluitingen zullen toenemen, met sterke milieuwisselingen in het
Haringvliet als gevolg.
De zeespiegelstijging doet hier nog een schepje bovenop.
Aan de andere kant geeft de vismigratiekalender van het project Haringvliet
aan dat een open verbinding met zee het jaar rond gewenst is voor een geslaagde
vismigratie.
Nu is er aan de hand van de geregistreerde waterstanden gekeken hoeveel
de Kier geopend zou zijn geweest onder de gunstigere omstandigheden van
de vorige eeuw.
Het aantal gesloten momenten geeft aan dat de Kier weinig kans van slagen
maakt en zeker geen duurzame oplossing is. Elke zwarte strook of punt op
het getoonde schema geeft twee volledige milieuwisselingen aan van brak
en stromend naar zoet en stagnant en vervolgens andersom. Dit betekent dat
er op deze wijze geen sprake zal zijn van natuurontwikkeling van het aquatisch
milieu.
Daar komt nog bij dat de stromingen bij de sluisopeningen zeer sterk kunnen
zijn vanwege het plotselinge verval en de overgangen van zout naar zoet
veel te abrupt zijn. Het ontbreekt namelijk aan een broodnodige brakwaterzone,
nodig voor de trekvissen om te wennen als ze van zout naar zoet gaan of
andersom.
Door het plotselinge verval zal een zoetwatervis als snoekbaars bij hoge
afvoeren gewoon wegspoelen en het loodje leggen in het zoute water.
Deze omstandigheden maken de Haringvlietsluizen voor doortrek
van vis ongeschikt. De gevolgen voor het milieu en voor de levenscycli van
de trekvissen laten zich raden. Ondanks alle euforie, jarenlange voorbereidingen
en investeringen, gaat de Kier niet lukken.
Natuurlijk moet er iets gebeuren, maar nu lijkt het er op dat Nederland
met de Kier voor het onmogelijke kiest.
Het
integraal voorstel van Borm & Huijgens uit 2008. Rechtsboven is de locatie
van de pilot vismigratierivier Afsluitdijk omcirkeld.
Migratierivieren bieden de oplossing
Van en naar zee trekkende vissen hebben
een periode van enkele weken nodig om zich lichamelijk aan te passen aan
de overgang van zout naar zoet of andersom. Hiervoor is een open verbinding
met zee vereist, waarbij onder invloed van getijden en stroming zout en
zoet water zich over een lang traject met elkaar kunnen mengen.
Zolang er in zee gespuid kan worden is vismigratie wel degelijk mogelijk
met migratierivieren of een langere route naar zee. Men moet echter bereid
zijn hierin te investeren.
In 2008 deden we een voorstel voor een migratierivier om
de Afsluitdijk en voor een estuarium in de Zuidwestelijke Delta via een
verlengde route naar zee, de zogenaamde S-bocht. In navolging van ons omvangrijke
voorstel bij de Afsluitdijk heeft de overheid gekozen voor een unieke pilot
van 55 miljoen euro: een vismigratierivier van 4 km (ca 1 km aan de Waddenkant
en 3 km aan de zijde van het IJsselmeer) voorzien van een doorsteek.
Op basis van de resultaten van deze zoetzoutpassage en ervaringen met de
Kier kunnen er meerdere en grotere migratierivieren volgen.
Een migratierivier bij het Haringvliet op de Slikken van Voorne en de Hinderplaat. Zolang er nog vrij gespuid wordt in zee, kunnen migratierivieren van vele tientallen kilometers op ondiepe zeevlaktes buiten de dammen ingezet worden.
Op diverse plaatsen is buitengaats op de ondiepe watervlaktes
in zee een migratierivier van vele tientallen kilometers te realiseren met
een doorgang in de afsluitende dammen, zonder dat we onze kustlijn aantasten
en de zee de ruimte geven. De aanleg lijkt relatief eenvoudig door met dammen
een ondiepe aangroeiende vlakte tegen de kust te omarmen. De zo ontstane
lagune zal verder opslibben en met wisselende strekdammen vanuit twee kanten
is er tenslotte een zeer lange stroomroute te maken.
Voor het Haringvliet, dat in verbinding staat met de rivieren, kan al aangevangen
worden met een migratierivier voorbij de monding van het Haringvliet, op
de vlakte tussen de stroomgeul in zee en de Maasvlakte.
In een deltaplan voor de toekomst zouden waterveiligheid en zoetwatervoorziening op de eerste plaats moeten komen. Daarbij dienen we vismigratie optimaal in te passen. Wie weet is de vismigratierivier Afsluitdijk de opmaat naar andere herstelprojecten..
Wil Borm
Adviesgroep Borm & Huijgens 2018
Referenties
1. Adviesgroep Borm en Huijgens (2013). Open de poort voor de trekvis.
2. Adviesgroep Borm en Huijgens (2008). Is het experiment de Kier achterhaald?
3. Griffioen, A.B., H.V. Winter en R. van Hal (2017). Prognose visstand
in en rond het Haringvliet na invoering van het Kierbesluit in 2018. Wageningen
University & Research Rapport C081/17, zie http://edepot.wur.nl/425507
4. Adviesgroep Borm en Huijgens (2011). Nieuwe natuur versterkt Afsluitdijk
5. Adviesgroep Borm en Huijgens (2014). Een estuarium in de Zuidwestelijke
Delta