Waterberging Zuidwestelijke Delta,

noodgreep of effectieve aanpak?


Eeuwenlang bedreigden zeegaten de laaggelegen eilandpolders in het zuidwesten van Nederland tot aan de realisatie van de Deltawerken. De doelen van het Deltaplan waren sluiting van de Nederlandse kust, zoet water voor de landbouw en een getijloze vaarroute tussen Antwerpen en Rotterdam.
In de negentiger jaren werd het gevaar van overstroming vanuit de rivierzijde eveneens een serieuze dreiging. Het rivierwater komt inmiddels niet alleen versneld vanuit Duitsland, maar door de maatregelen van Ruimte voor de Rivier kan het vervolgens ook in Nederland vlot naar de Zuidwestelijke Delta stromen. We doen er dus een schepje bovenop. De kraan is al open gezet voordat het bad wordt geplaatst. De risico’s zijn groot, maar tot nu toe zijn we hier de dans nog ontsprongen.
Grootschalige noodwaterberging in de Zuidwestelijke Delta moet de waterveiligheid voor Zeeland, Zuid-Holland en West-Brabant garanderen. Deze berging speelt tevens een cruciale rol voor de landelijke waterveiligheid. De in alle haast geplande berging Volkerak-Zoommeer (VZM) is hiervoor zonder meer ongeschikt en ontoereikend.
Dit artikel geeft aan dat er betere oplossingen zijn om de waterveiligheid te garanderen.

Een keuze met een staartje
De noodberging VZM ligt aan de verkeerde kant van de deltadammen, aan de oostelijke en kwetsbare zijde. Wanneer de berging Volkerak ingezet wordt staat het water in het Haringvliet al op plus 2.60 meter NAP of hoger. De nood is dan extreem hoog en van het ene op het andere moment razen er plotseling duizenden m³ water per seconde langs de Volkeraksluizen.
Kwetsbare gebieden rond het Volkerak-Zoommeer worden opgeofferd, terwijl de Grevelingen en Oosterschelde onbenut blijven. Dat lijkt de slechtste keuze die we kunnen maken.

Aan de keuze voor het Volkerak hangt letterlijk een staart tot aan de Schelde en die vergroot de begrenzing van de bekkenberging tot maar liefst 127 kilometer aan dijken, met veel haken en ogen, zoals dijktrajecten die niet voldoen en de noodzaak van aanpassingen aan kunstwerken.
Als het Volkerak-Zoommeer vol loopt dan komt de Brabantse kant met regionale dijken en keringen in de problemen. De zekerheden die de Deltawerken gaven met een getijloze en regelbare corridor zijn hier ineens verdwenen. Er zijn dan wel tientallen mobiele pompen en keringen beloofd om het Brabantse land niet onder te laten lopen, maar dit besluit dient gepaard te gaan met een goed beheersplan, bij voorkeur op landelijk niveau. Hoe blijft men hier anders alert op iets waarvan men nu beweert dat het eens in de 1400 jaar voorkomt?
De ‘Gevoeligheidsanalyse Waterberging Zuidwestelijke Delta’ (Bulthuis, J. et. al. 2010) laat overigens weten dat deze inzetfrequentie in 2100 zelfs kan oplopen naar eens in de tien jaar!
Dat betekent keer op keer een milieuramp en het levert aanzienlijke schade aan bezittingen die dan buitendijks en onbeschermd komen te liggen.

Pleidooi voor een doelmatige aanpak
Hoeveel beter is niet een gezamenlijke berging die meteen en bovendien geleidelijk werkt. Een berging die moeiteloos hoge afvoeren zoals in ’93 en ’95 verwerkt, toen er sprake was van aanvoeren van 12.000 m³ per seconde. Dergelijke hoge afvoeren zullen immers steeds vaker voorkomen.
De keuze voor een vele malen grotere berging, gevormd door drie voormalige zeegaten ten westen van de compartimenteringdammen tot aan de zeewerende dammen, ligt dan ook veel meer voor de hand.
Volkerakdam, Philipsdam en Oesterdam voldoen immers prima en aan de kust liggen beschermend de Haringvlietdam, de Brouwersdam en de Oosterscheldekering.
Zo’n berging vraagt om verbinding, om doorbreking van de isolatie van de huidige deltabekkens middels een doorgang door Goeree en een brug in de Grevelingendam.

Twee bergingsopties naast het Haringvliet
Rood: noodberging Volkerak (de huidige getijloze vaarroute Rotterdam-Antwerpen)
Blauw: gekoppelde deltaberging met Grevelingen en Oosterschelde (de huidige zeegatrelicten)

Een inrichting met meerwaarde
Door de voormalige zeegaten functioneel in te zetten als riviermeander, keert een estuarium van Rijn en Maas terug, verbetert de kwaliteit van de zieltogende deltawateren en wordt vismigratie mogelijk. Dit is gunstig voor toerisme, recreatievaart en sportvisserij.
De verlengde stroomroute naar zee maakt dat de zoetwatervoorraden behouden blijven, dat de waterkwaliteit verbetert en de zoutgrens zeewaarts opschuift.
Schelpdiercultures en beroepsvisserij profiteren van de continue aanvoer van nutriënten.
De belangen van scheepvaart, landbouw en industrie komen ditmaal niet in de problemen, maar profiteren van de verbeterde situatie.

Hoewel er aan een doorsteek van Goeree een aardig prijskaartje hangt is de voorgestelde inrichting bijzonder kosteneffectief. Ze bespaart forse investeringen en levert daarnaast ook nog geld op. Maatregelen zoals de verzilting van het Volkerak-Zoommeer, een zoet-zout scheiding bij de Volkeraksluizen, de ‘altijd goed’ zoetwatermaatregelen ZWD, het verplaatsen van innamepunten voor zoet water, de aanleg van nieuwe sluizen en kolken en noem maar op, kunnen eenvoudig geschrapt worden.

Mettertijd moeten de dijken van het Haringvliet en Hollandsch Diep versterkt en verhoogd worden, want de watersnelweg Waal blijft nu eenmaal de hoofdafvoer van het rivierwater.
De Haringvlietsluizen vormen niet alleen onze nationale noodspui, zij kunnen ook als regelkraan ingezet worden bij wisselende rivierafvoeren om extreme milieuwisselingen in het estuarium te voorkomen.

Een effectieve integrale Deltaberging tussen de primaire en secundaire dammen is vele malen veiliger en duurzamer, dan een risicovolle en beperkte noodberging Volkerak-Zoommeer.

Wil Borm
Cor Huijgens

Adviesgroep Borm & Huijgens – integraal waterbeheer - februari 2013