Delta’s ontstaan nadat rivieren een waaier
van sediment in zee leggen en deze verder tot boven de zeespiegel
aangroeit. Volledig tegengesteld hieraan drong de zee Zuidwest Nederland
binnen. Vrijwel het gehele oppervlak was ooit zoet en bewoonbaar land.
De ontstane zeegaten maakten het land kwetsbaar en veroorzaken vele
waterproblemen. Ook na de Deltawerken is er nog altijd sprake van
een binnendringende zee, waarbij de invloed van de rivieren is geminimaliseerd.
Zuidwest Nederland is geen delta. De onjuiste aanduiding voor dit
voormalige veen- en estuariumgebied met de naam Zuidwestelijke Delta,
leidt tot misverstanden. De regio van de benedenrivieren en de zeegaten
is men deltagebied gaan noemen. Projecten die verzilten, ontpolderen
en verdiepen vergroten er de problemen op het gebied van waterveiligheid
en leefbaarheid.
Zeegaten zijn het beschermen niet waard. Wij moeten ons beschermen
tegen de zeegaten.
Verdronken dorpen. Bron: Wikepedia
Dijkval veroorzaakt rampen
Nalatigheid binnen alle bestuurslagen en verwaarlozing
van dijkonderhoud vormden de hoofdoorzaken van de Watersnoodramp.
Van de 89 doorbraken in ’53 vond er niet een plaats aan de kust, maar
alle aan de flanken van de zeegaten en de hiermee verbonden binnenwateren.
De vaak niet zichtbare bezwijkmechanismen van dijken, zoals onderspoeling,
drijfzand en afkalving, maken het onvoorspelbaar waar het als eerste
mis zal gaan als de dijken breken. In tegenstelling tot de algemene
opvatting, worden overstromingen doorgaans niet veroorzaakt door wateroverslag
bij hoog water, maar bij lager water door dijkval. Hier helpt geen
dijkverhoging, wel afsluiting en peilbeheer. Men wilde de schuldvraag
na de ramp niet stellen en om hervestiging niet te ontmoedigen, verzwegen
de autoriteiten bewust het afglijden van dijken. Zo kon het gebeuren
dat de teruggekeerde bewoners nog een kwart eeuw achter de dijken
verbleven, die door de in 1939 ingestelde Stormvloedcommissie als
ruim onvoldoende werden geacht.
Zout water is geen zeldzaam milieu
Zoet water is zeldzaam. Minder dan een tienduizendste
van al het water op aarde is zoet oppervlaktewater. Van dit water
in rivieren en meren is veel leven en welvaart afhankelijk. Zoetwaterschaarste
is niet voor niets de onderliggende oorzaak van migratie en oorlog.
Zuinig zijn op dit water is van groot belang, maar in het huidige
Deltaprogramma mag de zee het land nog verder binnendringen door getij
op de Grevelingen en verzilting van het Volkerak-Zoommeer. Daarnaast
wordt het grootschalig verlies van zoet water via de Nieuwe Waterweg
gecontinueerd.
Het Deltaplan streefde naar kustherstel
Net als de Zuiderzeewerken streefde het Deltaplan naar
een gesloten kustlijn en duurzame zoetwatervoorziening, maar de Deltawerken
wijken hier aanzienlijk van af. Met dammen werden slechts drie van
de vijf (zee)gaten gesloten en alleen het Haringvliet mocht verzoeten.
Momenteel bedreigen (half-)open zeegaten de waterveiligheid en verzilting
tast de leefbaarheid verder aan. Zeeland is nooit zo zout geweest.
Tijd voor bezinning.
Noodberging en rivierregulatie
Bij hoge rivierafvoeren en stormopzet is de nationale
noodberging Volkerak veruit ontoereikend. In noodsituaties is deze
binnen 7 uur vol, terwijl er rekening gehouden dient te worden met
een stormopzet van enkele etmalen. Alleen inzet van alle bekkens en
nog te sluiten zeegaten als berging, in combinatie met regulatie van
de rivieraanvoer vanuit het buitenland, kan de wateropvang waarborgen.
Anderzijds wordt droogte problematischer dan wateroverlast. Nu het
meeste rivierwater Nederland ongebruikt passeert, nemen zoetwatertekorten
en verzilting toe. In tijden van schaarste zijn we afhankelijk van
de stuwmeren in de Alpen en de voorraden in de voormalige zeegaten.
Het is van belang deze reserves aan te vullen met nog te verzoeten
bekkens en deels af te dammen zeegaten.
Natuur en milieu
Sinds de gedeeltelijke realisatie
van het Deltaplan, nemen we voor de afgedamde gaten plaatvorming in
zee waar. Doordat de sterke getijdenstromingen voor de gaten verdwenen
zijn, neemt de natuur er zelf de ruimte en tijd om zich te ontwikkelen.
Deze aangroeiende schoorwallen staan bekend onder de onjuiste naam
Voordelta.
Landinwaarts mogen we nooit
getijden en zout stimuleren op plaatsen waar de zee, als indirect
gevolg van menselijk handelen, teveel land heeft weggenomen of verzilt.
Optimaal gebruik van zoet water kan de verzilting een halt toeroepen.
Ook al worden de ecologische schaduwzijden van de Deltawerken in vele
rapporten vernoemd, van estuariene dynamiek, het ecologische streefdoel
van het Deltaprogramma, is in de huidige planvorming vreemd genoeg
geen sprake.
Ons land heeft geen estuarium meer. Dit is te realiseren
door verkleining van de oppervlakten van de in open verbinding met
zee staande wateren en een permanente toestroom van rivierwater, door
de verandering van zeegaten naar een riviermonding.
Zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg en een lange estuariene afvoerroute
verhogen het rivierpeil en remmen de stroomsnelheid. De Haringvlietsluizen
fungeren niet alleen als noodspui, maar het gehele jaar door als regelkraan
voor zo natuurlijk mogelijke seizoensfluctuaties en overgangszones.
Effectieve aanpak gewenst
Onmisbare infrastructuur voor waterloopkundige verbeteringen,
zoals zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg en een Westerscheldedam,
dienen rond 2050 aan het landelijk systeem toegevoegd te zijn.
Het Deltaprogramma behoort rond 2020 een verantwoorde beslissing te
nemen over een landelijke klimaatbestendige toekomstvisie.
Wil Borm
Clemens de Witte
Adviesgroep Borm & Huijgens – integraal waterbeheer
november 2016